Nadwaga i otyłość wśród dzieci to nie tylko wyzwanie zdrowotne, ale także emocjonalne i społeczne.
W szkolnej rzeczywistości dzieci z nadmierną masą ciała często mierzą się z wykluczeniem, krytyką i obniżoną samooceną. Jak nauczyciel może realnie wspierać ucznia, który dźwiga ciężar nie tylko kilogramów, ale także spojrzeń i słów? Poznaj praktyczne techniki, które pomagają budować bezpieczną, akceptującą przestrzeń w klasie – tak, by każde dziecko mogło rozwijać swój potencjał bez stygmatyzacji i poczucia osamotnienia.
Wstęp
Nadwaga i otyłość wśród dzieci w Polsce stanowi poważny problem zdrowotny i społeczny. Według danych z raportów Światowej Organizacji Zdrowia, odsetek dzieci z nadwagą i otyłością systematycznie rośnie, a obecnie szacuje się, że problem nadmiernej masy ciała odnotowano u 32% polskich dzieci w wieku 7-9 lat. Jest to 8 miejsce wśród badanych krajów w Europie. Przyczyny choroby są złożone. Przyjmuje się, że rozwija się przy pewnych predyspozycjach genetycznych w połączeniu z niesprzyjającymi warunkami środowiskowymi (m.in.: nieregularne posiłki, siedzący tryb życia, niewielka aktywność fizyczna, duże spożycie cukrów prostych, jedzenie wysoko przetworzonej żywności).
Nadwaga i otyłość wpływają negatywnie nie tylko na zdrowie fizyczne (ryzyko pojawienia się m.in. nadciśnienia tętniczego, cukrzycy typu 2, chorób sercowo-naczyniowych, zaburzeń układu kostno-stawowego, zaburzeń hormonalnych), ale także na samopoczucie i rozwój emocjonalny młodych ludzi. Dzieci z nadmierną masą ciała często doświadczają wykluczenia, krytyki czy wyśmiewania, co pogłębia ich izolację i obniża samoocenę. Wspierająca rola nauczycieli w szkole jest na tym polu niezbędna. Wymaga nie tylko edukacji na temat zachowań zdrowotnych całej klasy, ale i wsparcia emocjonalnego dzieci borykających się z chorobą otyłościową poprzez odpowiednie narzędzia.
Z czym mierzy się dziecko z otyłością w szkole?
Dziecko z nadwagą lub otyłością często stoi wobec wielu wyzwań w szkolnej codzienności:
- Trudności zdrowotne i fizyczne – Dzieci z nadmierną masą ciała mogą odczuwać niechęć do podejmowania aktywności fizycznej w szkole podczas zajęć wf i w trakcie przerw. Problemem może być szybka męczliwość, ograniczona sprawność, nadmierna potliwość, a co za tym idzie również przykry zapach skóry. Dodatkowo, gdy również obok nadmiernej masy ciała pojawiają się dodatkowe choroby współistniejące (np. cukrzyca, nadciśnienie, problemy skórne) dzieci mogą odczuwać cały szereg fizycznych dolegliwości podczas pobytu w szkole. Taki dyskomfort może znacznie utrudniać prawidłowe funkcjonowanie dzieci w procesie edukacji.
- Wykluczenie społeczne – Odrzucenie, wyśmiewanie, brak akceptacji i zrozumienia – zarówno ze strony kolegów i koleżanek, ich rodziców jak i nauczycieli, którzy nie zawsze zdają sobie sprawę z trudności, z jakimi boryka się dziecko. Izolacja i wykluczenie są najbardziej dotkliwymi konsekwencjami psychologicznymi z jakimi może spotkać się uczeń w szkole. Relacje rówieśnicze, poczucie przynależności i akceptacji to jedne z podstawowych, najważniejszych potrzeb człowieka. Nietrudno wyobrazić sobie poziom poczucia osamotnienia wykluczonego dziecka w szkole.
- Niska samoocena i problemy emocjonalne – Dzieciom z nadwagą i otyłością ciężko budować adekwatne poczucie własnej wartości, gdy są obiektem kpin i stygmatyzacji bez odpowiedniego wsparcia społecznego. To dodatkowo potęguje unikanie sytuacji społecznych, gdzie można by nawiązać dobre relacje i dziecięce przyjaźnie. Wraz z niską samooceną mogą się również pojawić objawy obniżonego nastroju i nasilonego lęku i stresu.
- Trudności z akceptacją ciała i nadmierna koncentracja na wyglądzie – Nadwaga i otyłość mogą prowadzić do obsesyjnego skupiania się na wyglądzie zewnętrznym. Niezadowolenie z ciała, porównywanie się z rówieśnikami o prawidłowej masie ciała, obserwowanie swojej nieadekwatności może prowadzić do trudności z akceptacją swojego ciała – w całości, lub poszczególnych jego części. Konsekwencją może być również chęć stosowania restrykcyjnych diet, które stosowane bez porozumienia z lekarzem czy dietetykiem mogą rozwinąć objawy zaburzeń odżywiania.
7 technik wsparcia dzieci z otyłością w szkole, które może wprowadzić nauczyciel
Będąc świadomym powyższych trudności z jakimi mierzy się dziecko z nadmierną masą ciała w szkole, nauczyciel może potrzebować dodatkowych, skutecznych technik wsparcia swoich uczniów w tworzeniu dla nich bezpiecznej szkolnej przestrzeni.
Przydatne mogą okazać się narzędzia:
1. Prawidłowa komunikacja
To, jak i co mówisz do dzieci ma ogromne znaczenie. Miej na to dużą uważność. Moi nastoletni, a nawet dorośli pacjenci często wspominają słowa swoich nauczycieli. Najbardziej niestety zapadły im w pamięć te dotkliwe, oceniające i krytykujące. Dzieci, które w szkole słyszały negatywne komentarze na temat swojego wyglądu i swojej sprawności od dorosłych, wśród których szukały wsparcia i pomocy, niosą ze sobą do dziś emocjonalne rany. Należy pamiętać, że to co nam może wydawać się niewinnym komentarzem, nie mającym intencji zranienia młodego człowieka, może być przez niego odebrane w zupełni inny sposób. Więc zamiast „Powinieneś schudnąć, to dla Twojego dobra” lub „Nie dasz rady tego zrobić, jesteś za ciężka” – spróbuj inaczej. Nie zwracaj się bezpośrednio do dziecka przy grupie rówieśników z żadnymi komentarzami dotyczącymi masy ciała czy ograniczeń jedzenia. Zamiast tego dostosuj formułę zadania, żeby było wykonalne dla każdego z dzieci, a informacje o szkodliwym wpływie słodyczy na zdrowie i wagę zostaw na lekcje poświęcone edukacji prozdrowotnej przeznaczonej dla całej klasy.
2. Edukacja na temat zdrowego stylu życia
Zaplanuj dodatkowe zajęcia dotyczące kształtowania nawyków prozdrowotnych. Przekazuj informacje o zdrowym odżywianiu i aktywności fizycznej. Zaangażuj dzieci w przygotowywanie wspólnych projektów, plakatów czy wydarzeń związanych ze zdrowiem. Różnorodność działań i konsekwentna ich realizacja mogą mieć realny wpływ na zmianę w nawykach młodych ludzi. To, co wielokrotnie powtarzane – staje się bardziej znane i lubiane i istnieje większa szansa na podjęcie działania w tym obszarze. Może będzie to piesza wędrówka do szkoły, może wybór roweru a może zmiana w śniadaniówce – ze słodyczy na owoce. Każdy z tych kroków, nawet niewielkich, będą miały korzystny wpływ na zdrowie dzieci.
3. Organizowanie zajęć sportowych dostosowanych do różnych możliwości fizycznych
Włącz ćwiczenia, które nie wywołują stresu lub poczucia porażki, ale promują radość z aktywności. Kluczowe jest tutaj, żeby zajęcia sportowe nie były nastawione wyłącznie na rywalizację i osiąganie wysokich wyników. Zaszczep w dzieciach miłość do ruchu. Niech sama aktywność będzie dla nich przyjemnością. Stopniuj intensywność zajęć, dopasowuj do poziomu sprawności dzieci z nadwagą i otyłością. Niech problem unikania ruchu nie pogłębia się w szkole. Ale żeby tak się stało – dzieci muszą zobaczyć w aktywności fizycznej przyjemność.
4. Współpraca z rodzicami
Monitoruj potrzeby dziecka i działaj w porozumieniu z rodzicami lub opiekunami. Być może dziecko potrzebuje dodatkowej uwagi ze względu na przyjmowane leki – związane z chorobami współwystępującymi, np. z nadciśnieniem lub cukrzycą. Twoja pomoc może okazać się również niezbędna w obszarze radzenia sobie z trudnymi emocjami, obniżonym nastrojem czy stresem. Ustal z rodzicami czego najbardziej potrzebuje ich dziecko, zindywidualizuj swoje działania wobec niego. Twoja empatia i uważność na tego ucznia mogą mieć ogromny wpływ na jego poziom funkcjonowania w szkole – i w obszarze edukacji i w obszarze dobrostanu psychofizycznego.
5. Reagowanie na oznaki przemocy rówieśniczej
Nie zostawiaj dziecka samego, kiedy widzisz lub ktoś zgłasza Ci, że jest obśmiewany, wykluczany, stygmatyzowany. To dziecko Ci ufa. Chce znaleźć w Tobie oparcie i szuka pomocy. Błędnym przekonaniem jest, że reakcja nauczyciela nasili negatywne zachowania rówieśników wobec krzywdzonego dziecka. To brak reakcji jest błędem i pozostawia dziecko w osamotnieniu i również bardzo często w wewnętrznej rozpaczy. Jako nauczyciel masz realny wpływ na dobrostan psychiczny swoich uczniów. Twoja stanowcza reakcja wzbudzi ich poczucie bezpieczeństwa i zaufania do osób dorosłych, na których można polegać w trudnych sytuacjach. Trauma to nie każde trudne przeżycie. Ale występuje wtedy, gdy nikt nie odpowiada na emocjonalne potrzeby dziecka i jest ono pozostawione same sobie.
6. Integracja zamiast podziałów
Zachęcaj do tworzenia pozytywnych relacji w klasie. Dobre relacje społeczne są jednym z najsilniejszych czynników ochronnych zdrowia psychicznego. Życie wśród przyjaciół jest po prostu łatwiejsze i przyjemniejsze, a problemy dnia codziennego bardziej znośne. Zadbaj o integrację grupy. Buduj silną społeczność, która się wspiera, a nie wyklucza. Chwal i nagradzaj nie zawsze za wyniki, ale również za poziom włożonej pracy. Nie porównuj. Unikaj negatywnych komentarzy. Zamiast tego dawaj zadania, które wymagają od klasy wspólnego działania, komunikacji, szukania rozwiązań. Zadbaj o pozytywną atmosferę w klasie, a przedłoży się to na dobre samopoczucie wszystkich uczniów i większą chęć do aktywności w szkole i do nauki.
7. Współpraca ze specjalistami
W pewnych sytuacjach działanie w pojedynkę może być przytłaczające lub nieskuteczne. Zawsze możesz szukać wsparcia i pomocy ze strony specjalistów. Porozmawiaj z psychologiem szkolnym, ze specjalistami w poradni lub z fundacjami – często prowadzą dodatkowe programy, organizują pogadanki, warsztaty, udostępniają bezpłatne materiały dotyczące zdrowia i edukacji w tym obszarze. Dobrze jest czerpać ze sprawdzonych źródeł i poszerzać skalę niesienia pomocy dzieciom.
Podsumowanie
Wspieranie dzieci z nadwagą i otyłością w szkole to wyzwanie, które wymaga od nauczycieli empatii, wyczucia i stosowania odpowiednich strategii działania. Dzieci z nadmierną masą ciała dźwigają w szkole dużo więcej niż tylko swoją wagę. Tworzenie bezpiecznej atmosfery akceptacji i zrozumienia pozwala dzieciom czuć się wysłuchanymi i widzianymi. Dzięki odpowiedniemu podejściu szkoła może stać się miejscem, gdzie dzieci nabywają nie tylko wiedzę, ale także kompetencje akceptacji i szacunku dla siebie nawzajem – bez stygmatyzacji i wykluczenia. W ten sposób można budować otwarte, wspierające społeczności, które pomagają młodym ludziom pokonywać trudności i rozwijać w pełni swój potencjał bez względu na zdrowotne trudności, z którymi się borykają.
Wsparcie dla nauczycieli, którzy chcą rozwijać kompetencje społeczno – emocjonalne uczniów w codziennej pracy można znaleźć w materiałach Edukacji Psychologicznej od FitSchool https://fitschool.pl/edukacja-psychologiczna/ . Są to m.in. gotowe scenariusze dotyczące relacji, uważności oraz komunikacji.
Ponadto, szczegółowe informacje na temat przemocy wśród dzieci, sposobów rozpoznawania i reagowania na jej oznaki, można znaleźć na stronie Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę (link), która oferuje szeroką gamę materiałów edukacyjnych i pomocowych dla szkół oraz rodziców https://fdds.pl/.
